ไก่ชน : จากการละเล่นสู่การพนัน
การพนันพื้นบ้าน หมายถึงการเล่นการพนันในหมู่ชาวบ้าน โดยอาศัยการละเล่นบางอย่างที่มีอยู่เดิมเป็นช่องทาง พร้อมกับการดัดแปลงการละเล่นนั้นโดยนำกฎเกณฑ์การพนันมาประยุกต์กับกฎเกณฑ์การละเล่น ต่อมาการพนันพื้นบ้านมีการเปลี่ยนแปลงตามการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคม เมื่อผนวกกับนโยบายของรัฐ ทำให้การละเล่นพื้นบ้านกลายเป็นส่วนหนึ่งของธุรกิจการพนันในที่สุด
การพนันเป็นสิ่งผิดกฎหมาย เนื่องจากมันถูกพิจารณาว่าส่งผลกระทบต่อความสงบเรียบร้อยของบ้านเมือง และขัดต่อศีลธรรมที่สังคมยึดถือ
พระราชบัญญัติการพนัน พ.ศ. 2478 มาตรา 4 จำแนกการพนันเป็นสองบัญชี คือบัญชี ก. และบัญชี ข. โดยการพนันในบัญชี ก. คือการเล่นที่ผิดกฎหมาย เช่น ไฮโลว์ ไพ่สามใบ การเล่นซึ่งมีการทรมานสัตว์ ฯลฯ แต่หากรัฐบาลเห็นว่าสถานที่ใดสมควรจะอนุญาต ก็อนุญาตให้เล่นได้ โดยออกเป็นพระราชกฤษฎีกา
ส่วนการพนันในบัญชี ข. นั้นจัดให้มีขึ้นได้ เมื่อรัฐมนตรี เจ้าหน้าที่ หรือเจ้าพนักงานผู้ออกใบอนุญาตเห็นสมควรและออกใบอนุญาตให้หรือมีกฎกระทรวงอนุญาตให้จัดขึ้นโดยไม่ต้องมีใบอนุญาต เช่น การเล่นต่าง ๆ ซึ่งให้สัตว์ต่อสู้หรือแข่งกัน ซึ่งรวมถึงการ “ชนไก่”
แม้ว่าประเทศไทยมีพระราชบัญญัติการพนัน พ.ศ. 2478 เพื่อควบคุมการพนัน แต่การพนันก็มิได้ลดลง และนับวันก็ยิ่งเพิ่มมากขึ้นดังกรณีการพนันชนไก่ที่แพร่กระจายไปทั่วประเทศ การขยายตัวของการพนันชนไก่แสดงให้เห็นว่ากฎหมายควบคุมการพนันที่มีอยู่นั้นไม่สอดคล้องกับสภาพความเป็นจริงในสังคมไทย กล่าวคือ ยังมองการชนไก่เป็นการมั่วสุมเล่นการพนัน การชนไก่เป็นการทรมานสัตว์ เป็นกิจกรรมที่สมควรยกเลิก ขณะที่คนในวงการไก่ชนมีทัศนคติไปในทางตรงข้าม โดยเห็นการชนไก่เป็นการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น เป็นการอนุรักษ์สายพันธุ์ไก่ชนไม่ให้สูญหาย
นอกจากนี้ การชนไก่ยังเป็นการเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างคนในชุมชน รวมทั้งเป็นความสนุกสนานบันเทิงของคนกลุ่มหนึ่ง ส่วนการเล่นการพนันชนไก่นั้นเป็นของธรรมดา โดยเป็นเพียงการสร้างความตื่นเต้นเร้าใจเท่านั้น
วิถีไก่ชน
การชนไก่เป็นกิจกรรมที่ปรากฏในทุกส่วนของโลก เฉพาะในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีการชนไก่ทั้งในไทย ลาว พม่า อินโดนีเซีย เวียดนาม กัมพูชา และฟิลิปปินส์
มีการสันนิษฐานว่ามนุษย์สังเกตเห็นพฤติกรรมของไก่ป่าต่อสู้กันเพื่อปกป้องอาณาเขตและเพื่อแย่งชิงตัวเมีย มนุษย์จึงนำไก่ป่ามาเลี้ยง และนำมาต่อสู้กันเพื่อความสนุกสนานบันเทิง
ผู้ที่ศึกษาการพัฒนาจากไก่ป่าเป็นไก่บ้านและไก่ชน อธิบายว่าพื้นฐานของการชนไก่ก็คือคน เนื่องจากก่อนการนำไก่เข้าสู่สังเวียนผู้เลี้ยงคือผู้ที่คัดสรรไก่ที่นำมาเลี้ยง และรับผิดชอบการฝึกฝนเลี้ยงดูนอกจากรู้จักนิสัยและเชิงชนของไก่แล้ว ผู้เลี้ยงยังต้องมีความเชี่ยวชาญในการสังเกตลักษณะของไก่ฝ่ายตรงข้าม เพื่อนำมาเปรียบเทียบกับไก่ของตน ซึ่งสิ่งนี้เป็นปัจจัยสำคัญของการแพ้-ชนะ
ในสังคมเกษตรกรรมของไทย การชนไก่เป็นส่วนหนึ่งของวิถีชุมชน มันเป็นกิจกรรมที่เกิดขึ้นในช่วงหลังการเก็บเกี่ยว เพื่อเป็นการพักผ่อนหย่อนใจและเป็นพื้นที่ในการพบปะสังสรรค์ ในเวลาต่อมา เมื่อการชนไก่เป็นมากกว่าการละเล่น โดยมีการพนันเข้ามาเกี่ยวข้อง การละเล่นพื้นบ้านชนิดนี้จึงต้องได้รับอนุญาตจากเจ้าหน้าที่ หลังจากมีการประกาศใช้พระราชบัญญัติการพนัน พ.ศ. 2478
ในประเทศไทย การเลี้ยงไก่ชนนั้นแพร่หลายในแถบภาคเหนือเนื่องจากนโยบายของนักการเมือง ซึ่งมีภูมิหลังเกี่ยวข้องกับการพนัน
จากคำบอกเล่าของนักเลงไก่ชนในจังหวัดลำพูน การส่งเสริมการเลี้ยงไก่ชนเกิดขึ้นเมื่อประมาณ 10 ปีที่แล้ว ในฐานะสินค้าชนิดหนึ่งของโครงการหนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์โดยสามารถเพิ่มมูลค่าของไก่ได้นับร้อยเท่า ไก่ชนจึงเป็นสัตว์เศรษฐกิจที่มีอนาคต เมื่อบวกรวมกับบทบาทของนักการเมืองท้องถิ่น นักดนตรีที่มีชื่อเสียงระดับประเทศ และนักธุรกิจวงการไก่ชนจึงคึกคักมากขึ้น
การชนไก่นิยมจัดในฤดูร้อน โดยมีสังเวียนหรือ “บ่อนชนไก่” กระจายอยู่ทั่วประเทศ ซึ่งมีทั้งบ่อนที่ได้รับอนุญาต (บ่อนถูกกฎหมาย) และบ่อนที่ไม่ได้รับอนุญาต (บ่อนเถื่อน) สำหรับจังหวัดเชียงใหม่และจำหวัดลำพูน พบว่ามีบ่อนชนไก่ทั้งหมด 38 แห่ง (เป็นบ่อนถูกกฎหมาย 11 แห่ง) และ 28 แห่ง (เป็นบ่อนถูกกฎหมาย 18 แห่ง) ตามลำดับ
เมื่อการชนไก่เป็นการพนันที่ถูกกฎหมาย (ในบ่อนที่ได้รับอนุญาต) ไก่ชนซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของความเป็นนักสู้ จึงกลายเป็นปัจจัยสำคัญของการเล่นการพนันในยุคปัจจุบัน หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง ไก่ชนถูกทำให้เป็นอุปกรณ์ (ที่มีชีวิต) สำหรับการเล่นการพนันในยุคปัจจุบัน
เมื่อเข้าสู่ยุคการพนันเต็มตัว ไก่ที่จะเป็นไก่ชนจึงต้องมีทั้งความเก่งและความงาม ดังนั้น การคัดเลือกไก่ชนจึงต้องพิถีพิถันเป็นพิเศษ ซึ่งลักษณะของไก่ที่เหมาะจะเป็นไก่ชน ก็มาจากภูมิปัญญาและประสบการณ์ที่สั่งสมและสืบทอดต่อกันมา
